İran’ın kuzeybatısında yer alan Erdebil (veya Ardabil), nüfusunun büyük bölümünü Azerilerin oluşturduğu bir şehirdir. 3000 yıllık bir geçmişe sahip olan şehir, adını Zerdüştlüğün kutsal kitabı olan Avesta’dan almıştır. İnanılışa göre Avesta, bu dinin peygamberi olan Zerdüşt tarafından şehrin yakınlarındaki Sabalan Dağı‘nda yazılmıştır. Bu nedenle Erdebil, Zerdüştler tarafından kutsal kabul edilir ve adı “Kutsal Yer” anlamına gelen Artavila kelimesinden türemiştir. Bu yazımda başta UNESCO Kültür Mirasında yer alan Şeyh Safi Külliyesi olmak üzere Erdebil’de gezilecek yerleri bulabilirsiniz.
Giriş
Erdebil, konum olarak İran’ın diğer turistik şehirlerine bir hayli uzak mesafede kalıyor. Bundan dolayı şehri ziyaret eden yabancı turist sayısı oldukça az. Genellikle ülkeyi baştan sona gezen kişiler tarafından ziyaret ediliyor. O da Türkiye ve Azerbaycan’a yakın konumda olması sebebiyle, İran’a girerken ve çıkarken yapılan ziyaretlerden oluşuyor. Ben de 20 günlük İran seyahatim sırasında Azerbaycan üzerinden buraya gelmiştim.
Bu yolu izleyecekler şu şekilde rota çizebilir: Lenkeran (Azerbaycan) > Astara (Azerbaycan) > Yürüyerek Gümrük Geçişi > Astara (İran) > Erdebil. Azerbaycan’dan sınıra kadar toplu taşımayla gelinebiliyor. Ancak İran tarafına geçtikten sonra Erdebil’e ulaşmak için toplu taşıma yok. Mecburen taksiye binmek gerekiyor. Ben taksi ile pazarlık yaparak 18 Manat (o anki kurla 55 TL) ödemiştim. Mesafe yaklaşık 65 kilometre.
Kültürel gezinin dışında Erdebil’e gelen çok sayıda Türk ve Azeri vatandaş var. İran’da gıda fiyatları oldukça düşük olduğu için insanlar buraya hem kendileri, hem de yakın akrabaları için aylık gıda alışverişine geliyorlar (yağ, bal, reçel, yoğurt, peynir vb). Gerçekten burada düşük fiyata çok kaliteli ürünler bulunabiliyor. İran vatandaşları ise tam aksine, buradan Türkiye ve Azerbaycan’a tekstil ürünleri almaya geliyorlar.
Gezilecek Yerler
Erdebil’de gezilecek birkaç yer olmasına rağmen çoğu insan sadece Şeyh Safi Külliyesi’ni görmek için buraya geliyor. Bu nedenle seyahat planınızı yaparken önceliği buraya vermenizi öneririm.
Sheikh Safi al-Din Khanegah
Şeyh Safi Külliyesi, Şeyh Safi’nin türbesi üzerine yaptırılmış olan tarihi bir külliyedir. UNESCO dünya mirası listesinde bulunan külliyenin detayına geçmeden önce, Şeyh Safi’nin kim olduğu ve İran için önemini anlatmak daha doğru olacaktır sanırım.
Şeyh Safi (tam adı Şeyh Safiyüddin İshak Erdebili), 1252 yılında Erdebil’de doğmuş. Henüz 6 yaşındayken babasını kaybeden Safi, bu durumdan etkilenerek din ve tasavvuf ile ilgilenmeye başlamış. Bu konuda Erdebil’de kendine uygun bir mürşit (kılavuz) bulamayınca, Şiraz şehrine giderek burada Şeyh İbrahim‘den dersler almış. Onun yanında seyru sülukunu (tasavvuf yolculuğunu) tamamladıktan sonra, Şeyh İbrahim’in ölmesi üzerine Safeviyye (veya Erdebiliyye) tarikatını kurmuş. Safaviyye Tarikatı, Sünni öğretiye uygun tasavvufi faaliyetleri yürütüyormuş. Ana teması: Türk kültürü, İslam tarihi, Ehl-i Beyt sevgisi, Horasan tarihi ve On iki imam inancıymış. Ünü kısa zamanda her tarafa yayılan bu tarikat, kısa zamanda binlerce müride ulaşmış. Dönemin önemli devlet adamları dahil pek çok kişi Erdebil şehrini ziyaret eder hale gelmiş.
Şeyh Safi, 85 yaşındayken Mekke’ye hacca gitmiş. Bu vazifesini yerine getirdikten sonra Erdebil’e dönmüş ve döndükten 12 gün sonra vefat etmiş (1252 – 1334). 35 yıl süren şeyhlik makamından sonra onun yerine şeyhliği 57 yıl sürecek olan ikinci oğlu Sadreddin Musa devralmış.
İran tarihinin önemli isimlerinden birisi olan Şeyh Safi’nin kurduğu bu tarikat, günümüz İran’ın oluşmasına ön ayak olmuş. Ölmesinin ardından yaklaşık 150 yıl sonra başa geçen torunu I. İsmail (Şah İsmail), Safevi Devleti‘ni kurarak günümüz İran’ın temellerini atmış. İsim olarak ise hürmet göstergesi olarak devlete büyük dedesinin adını vermiş.
Şeyhin kısaca hayatını anlattıktan sonra tekrar külliyeye dönebiliriz. Burası, 16. yüzyılın başında inşaa edilmeyen başlanan ve 18. yüzyıl sonuna kadar yapımı devam eden bir komplekstir. İran tarihindeki önemli şeyhlerin türbelerinin dışında; okul, hastane, mutfak, kütüphane, cami, fırın ve ofis binaları bulunur.
Kompleks içerisinde en dikkat çekici yapı elbette şeyhin türbesinin bulunduğu binadır. Bu türbe 14. yüzyılda yapılmış, 15 ve 16. yüzyıllarda ise günümüzdeki süslü görünümünü kazanmıştır.
Türbenin bulunduğu binada Şeyh Safi haricinde şu isimlerin türbeleri de bulunuyor:
- Şeyh Haydar
- Alemşah Halime Begüm
- I. İsmail (Şah İsmail)
- Şah Bigi Hanım (Taçlı Begüm)
- I. Tahmasb
- Haseki Sultan Ağa Hanım
Bu türbeler arasında Safevi Devleti’nin kurucusu I. İsmail (Şah İsmail) ile hanedanlığın en uzun süre hükümdarı olan I. Tahmasb‘ın türbeleri en önemli olanlarıdır.
Türbe binasının yan tarafında ise Çini Hane adı verilen bir bina bulunuyor. Geçmişte Çin İmparatorları, İpek Yolu’nu güvenli bir yer haline getirilmesi için Safevi şahlarına porselen hediyeler gönderirlermiş. Gelen bu hediyelerin korunması için bu bina yapılmış. Ancak 1828 yılında Rusya-İran arasında imzalanan Türkmençay Antlaşması’nın ardından, bu porselenlerin çoğu çalınarak St. Petersburg’a götürülmüş. Günümüze bunların çoğu hala Rusya’da. Az bir bölümü ise burada sergileniyor.
Bu bölümde ayrıca Şeyh Safi’nin hırkası sergileniyor.
Külliye içerisinde gezilebilecek bir başka yer de, Erdebil bölgesinde bulunan arkeolojik eserlerin bulunduğu müze. 2 katlı müzede islam öncesi ve islam dönemine ait eserler sergileniyor.
Bazaar
Erdebil’de görülebilecek bir diğer yer ise kapalı çarşısıdır. Burası ilk olarak 4. yüzyılda yapılmış, günümüzdeki görünümünü ise kademeli olarak 16-18. yüzyıllar arasında almış. İçeride tahmin edebileceğiniz gibi gıdadan tekstile kadar her şeyi bulmak mümkün. Kaybolmak da olası 🙂 Ancak İran’da gezilecek hemen hemen bütün şehirlerde tarihi kapalı çarşı olduğunu da belirtmem gerekiyor. Yani burayı özel kılan bir yönü yok bana sorarsanız.
Haft Cheshmeh Bridge
Turist kitapçıklarında yer alan bir diğer görülecek şey ise Safevi döneminden günümüze kadar ulaşan 7 Göz Köprüsü‘dür. Adından da belli olduğu üzere 7 kemere sahip bu körpü; taş, alçı ve kireçten yapılarak günümüze kadar ulaşmayı başarmış. Ancak üzerinde durduğu nehrin fakirliği, ne yazık ki onun güzel görüntüsünü gölgede bırakmış.
Özet
Erdebil şehir merkezinde gezilecek yerler bu kadarla sınırlı. Elbette tarihi hamamlar, camiler vb. yerler bulunuyor ancak bunların ne kadar turistik olduğu tartışılır (ve ziyaret etmenize izin vermeyebilirler). Genel olarak Erdebil bölgesinde ise orman, göl, kaplıca gibi doğa turizmine yönelik yerler bulunuyor. Ben sadece Erdebil şehir merkezini gezerek 1 gece kalmıştım. Girişte de belirttiğim gibi buraya büyük İran seyahati sırasında yol üzerinde olduğu için gelinebilir. Çarşı, külliye, türbe, köprü vb. İran’ın hemen hemen tüm turistik şehirlerinde bol bol olan şeyler.
Erdebil’e seyahat edeceklere şimdiden iyi seyahatler diliyorum!
Yorum Yaz