Saraybosna Gezi Rehberi

Kültürlerin buluştuğu, boynu bükük, küçük ama anlatılacak çok şeyi olan bir şehir; Saraybosna. Balkanlar seyahatim sırasında 2 günümü geçirdiğim Saraybosna’da gezdiğim yerler ve izlenimlerimi bu yazımda bulabilirsiniz.

Saraybosna Hakkında

Tarihi:

Saraybosna çevresinde yaşam Neolitik Çağ‘da başlamış, ardından Roma İmparatorluğu, Gotlar, Slav halkları, Osmanlı İmparatorluğu, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ve Yugoslavya bu bölgede egemen olmuşlar.

1992 – 1995 Bosna Savaşı (Bosna Katliamı):

Yugoslavya’ya bağlı olan Bosna Hersek’te 29 Şubat 1992‘de bir referandum yapılır. Amacı Yugoslavya’dan ayrılmak ve bağımsız bir ülke kurmaktır. Yapılan oylama sonucu halkın %99.7’si bağımsız olarak yaşamayı tercih ederler. Bunun üzerine Sırbistan, Bosna Hersek’e savaş açar. Silah gücü olmayan bir ülkeye açılan bu savaş katliama dönüşür ve 3 yıldan uzun süren katliamda 200 bin kişi hayatını kaybeder, 1 milyondan fazla kişi yaşadığı yeri terketmek durumunda kalır. Savaş esnasında binlerce çocuk öldürülür ve binlerce kadına tecavüz edilir. Gece gündüz bomba yağdırılan şehirden geriye yalnızca %13’lük kısım hasar almadan kurtulur.

14 Aralık 1995 yılında NATO ve Birleşmiş Milletler’in artan baskıları sonucunda taraflar anlaşmaya varır ve savaş sona erer. Ardından Sırbistan eski cumhurbaşkanı Radovan Karadziç savaş suçlusu sayılarak Moskova’ya kaçar ve 2008 yılında yakalanarak mahkemeye çıkarılır. Savunmasında ise kendisine “ceza değil, ödül verilmesi” gerektiğini savunur. Kendisi şu an Lahey’de bir hapishanede yatmaktadır.

Yerli Halk

Saraybosna insanı oldukça sevecen ve sıcakkanlı. Buna sokakta adres sorarken ya da başka konularda yardım istediğim zamanlarda pek çok kez şahit oldum. Türk insanını da oldukça seviyorlar.

Gözlemlediğim kadarıyla şehirde yaşlı nüfusda oldukça fazla. Bunu otobüse bindiğim zamanlarda çok net bir şekilde gördüm. Çünkü gençler yaşlılara yer veriyorlar ve koltuklarda hep yaşlılar oturuyor. Bazen otobüste gençten çok yaşlı insan oluyor.

Hatta bir anımı anlatayım. Havalimanına gitmek için otobüs durağına gittim ve durakta bekleyenlere havalimanına hangi otobüsün gittiğini sordum. 50’li yaşlarında çok tatlı bir teyze İngilizce biliyormuş ve bana 103 numaralı troleybüsün havalimanının yakınından geçtiğini söyledi (direk otobüs yok). Troleybüs gelince ikimizde bindik, yanyana oturduk ve konuşmaya başladık. Kendisi lisede bilgisayar öğretmeniymiş ve dersi bittiği için evine gidiyormuş. Bir müddet konuştuk ve birkaç durak sonra ben otobüse binen yaşlı birine yer verdim. 15 dakika sonra yaşlı teyze otobüsten inmek için kalktı ve yanıma gelerek bana bir zarf verdi. Üzerine otobüsten hangi durakta ineceğimi ve indiğim yerden havalimanına gidebileceğim yolun planını çizmiş. Bana “Ben daha önce İstanbul’a geldim, Türk insanı bana çok yardımcı oldu, şimdi bende sana yardım ediyorum” dedi ve indi. Durduk yere tanımadığım birinden gelen bu iyilik beni oldukça şaşırtmış ve duygulandırmıştı. Çizdiği plan sayesinde havalimanını kolayca buldum ve bu yaptığı tüm gün aklımdan çıkmamıştı. Gerçekten hayatım boyunca unutmayacağım bir anı olacak.

Ayrıca Bosna Hersek genelinde nüfusun %44’ünü müslümanlar oluşturmaktadır. Şehirde pek çok tarihi ve sonradan yapılan cami bulunuyor ve ezan okunuyor.

Yeme-İçme

Belgrad‘da ve hatta tüm balkanlarda olduğu gibi Saraybosna’da da Cevapi köftesini denemenizi tavsiye ederim. Saraybosna merkezde sadece Cevapi yapan dükkanlar bulunuyor. Fiyatı porsiyonuna göre 3.50 KM (5 TL) – 7 KM (10 TL) arasında değişiyor. Çorba olarak Begova Corba (Bey Çorbası) denedim, oldukça güzeldi. Bunların dışında bizim kültürümüzden Pilaf (Pilav), Cufte (Köfte), Burek (Börek), Sarma (yaprak sarması), Musaka (musakka), Tarhana (tarhana çorbası), tatlı olarak: Baklava ve Tahin Helvası yiyebilirsiniz.

İçecek olarak; Boza, Salep, Ajran (Ayran) ve Rakija (Rakı) içebilirsiniz. Türk Kahvesi cezvede geliyor ve 2 bardaklık kahve çıkıyor.

Konvertibıl Mark (BAM)

Bosna Hersek’in para birimi Convertibl (Konvertibıl / Değiştirilebilir) Mark’tır. Uluslararası ISO kodu ise BAM olarak geçiyor. Ancak paralarının üzerinde Konvertibıl Mark’ın kısaltması KM yazıyor. An itibariyle 1 KM = 1.42 TL yapıyor.

Fiyatlardan bazıları: Otobüs Bileti 1.80 KM (2.50 TL), Su 1.30 KM (1.84 TL), Kola 2.90 KM (4 TL) şeklinde. Merkezde Cevapi köftesi 7 KM (10 TL) civarında.

Şehir Merkezine Ulaşım

Belgrad’dan Saraybosna’ya gitmek için 22:30 otobüsüne bilet almıştım ve 6-7 saat süreceğini söylemişlerdi. Sabah 5 civarı Saraybosna’da olacağım için otobüs terminaline yakın bir yerde otel ayarlamıştım. Düşüncem indikten sonra hemen yürüyerek otele geçip uyumaktı.

05:30 gibi Saraybosna’ya geldik, otobüsten indim, GPS’i açıp baktım ancak otele 7 Kilometre mesafedeydim. Sonradan anladım ki Saraybosna’da 2 adet otobüs terminali varmış ve bazı otobüsler şehir dışındaki terminalde indiriyorlarmış. Taksiye binmeyi sevmediğim için ve yanımda ülkenin yerel para birimi olmadığı için ne yapsam diye düşünürken havalimanının 2 kilometre yakında olduğunu gördüm. Aklıma havalimanına yürüyerek oradan otobüse binme fikri geldi. Gecenin karanlığında saçma sapan yollardan geçip havalimanına ulaştım. ATM’den 50 KM (70 TL) para çekip tourist information’a şehir merkezine hangi otobüsün gittiğini sordum. Bana aynen “havalimanından şehir merkezine otobüs yok” dedi. Ne yapacağımı sordum, “taksiyle gidebilirsin ya da en yakın otobüs durağına 20 dakika yürüyebilirsin” dedi.

Çaresizce en yakın otobüs durağına yürüdüm ancak o da indiğim otobüs terminalinin yanındaymış. Havalimanından terminale tekrar geri yürüdüm. Sabahın soğuk ve karanlığında boşuna 4 kilometre yol yürümüş oldum. Gelen troleybüse bindim, şoföre ATM’den çektiğim 50 KM’yi uzattım, bana bilet verdi. Ancak bozuk parası olmadığı için eliyle “geç otur” işareti yaptı. O kadar yürüdüm ettim ama en azından şehir merkezine bedavaya gitmiştim 🙂

Buradan anlayacağınız gibi havalimanından şehir merkezine direk otobüs yok. Bu nedenle havalimanından biraz yürüyerek otobüs durağına ulaşıp, buradan 103 numaralı troleybüs ile yarım saat süren bir yolculukla şehir merkezine ulaşabilirsiniz.

Diğer Otobüs terminali ve tren istasyonu şehir merkezine 3 kilometre mesafede bulunuyor, oradan yürümek mümkün.

Şehiriçi Ulaşım

Saraybosna’da şehiriçi ulaşım otobüs, troleybüs ve tramvaylar ile sağlanmakta. Metro yok ancak toplu taşıma kullanmayı gerektirecek bir durumda yok. Bazı otobüslerin camlarında Türk bayrağı ve İETT logosu bulunuyor. Bu ilgimi epey çekmişti 🙂

Saraybosna’da Gezilecek Yerler

Öncelikle mutlaka bir adet şehir haritası edinmenizi tavsiye ederim. Çünkü harita üzerinde çok sayıda gezilecek nokta bulunuyor. Şehrin ortasından geçen Miljacka Nehrinin sağ tarafında bir yerden gezmeye başlayıp, tekrar aynı noktaya bir tam günde gelebilirsiniz.

Latin Bridge

1908 yılında Osmanlı’daki iç karışıklıklar nedeniyle Avusturya-Macaristan imparatorluğu Bosna Hersek’i işgal eder. Ancak bundan memnun olmayan ve Bosna Hersek’in kendilerine ait olduğunu düşünen Sırplar, Mlada Bosna (Genç Bosna) adında bir örgüt kurarlar. Avustura-Macaristan İmparatorluğunun Arşidükü Franz Ferdinand ve karısı Sophie Chotek gövde gösterisi yapmak için Saraybosna’ya 28 Haziran 1914 tarihinde bir ziyaret gerçekleştirirler. Genç Bosna örgütüne mensup 4 kişi de Franz Ferdinand’ı öldürmek için suikast planı yaparlar.

İlk suikast girişimi Nedeljko Çabrinoviç tarafından el bombasıyla yapılır. Aracın yakınına düşen el bombasından Franz Ferdinand ve eşi yara almadan kurtulurlar. Diğer 3 suikastçi ise başarısızlıkla sonuçlanan bu girişimden sonra panikleyerek ormana doğru kaçarlar. Birkaç saat sonra Franz Ferdinand, devlet görevlilerinin uyarılarına rağmen şehir gezisine devam etmek ister. Saraybosna sokaklarında aracıyla dolaşırken yemek yemek için kaçtığı ormandan şehre dönen diğer suikastçi Gavrilo Princip ile karşılaşırlar. Princip Latin Köprüsü üzerinden Franz Ferdinand’a elindeki tabancayla ateş eder. Kurşunlardan biri Ferdinand’ın boğazını delip geçtikten sonra yanında oturan karısına saplanır ve ikiside orada hayatını kaybeder.

Arşidük rütbesi Avusturya-Macaristan İmparatorluğunda Kraldan sonraki en büyük rütbedir (bir nevi prens ya da geleceğin kralı). Ancak Ferdinand soylu birisi olmayan Sophie ile evlendiği için hiçbir zaman kral olamayacaktır.

Suikastin ardından Avusturya polisi yaptığı incelemeler sonucu suikastte kullanılan silahın Sırbistan Hükümeti tarafından verildiğini ortaya çıkarır ve Sırbistan’a savaş açar. 27 Temmuz 1914 yılında Avusturya-Macaristan Sırbistan’ı işgal eder… Bu işgalde Rusya, Sırbistan’ı destekler, Almanya ise Avusturya-Macaristanı… Fransa‘da daha önceden imzaladığı antlaşma gereği Rusya’yı destekler.

Bu durum ekonomik ve siyasi nedenlerle birleşince Almanya hem Rusya’ya hem de Fransa’ya savaş ilan etmiş olur. Almanya Fransa’ya saldırabilmek için Belçika‘yı işgal eder ve herhangi bir saldırı karşısında Belçika’ya yardım etme sözü veren İngiltere ise Almanya’ya savaş ilan eder. Böylelikle Avrupa Savaşı başlamış olur. Osmanlı ise kaybettiği toprakları geri kazanmak ve Almanların gücüne inanması dolayısıyla savaşa katılır. Ardından Avrupa kıtasın dışındaki bazı ülkelerinde savaşa katılmasının ardından Avrupa Savaşı, Dünya savaşına dönüşür.

Kısaca, bu köprü üzerinde işlenen suikast bir nevi 1. Dünya Savaşının başlamasına sebep olur.

Museum of the City of Sarajevo

Köprünün hemen karşısında bulunan bu müze, Franz Ferdinand ve karısı Sophie Chotek onuruna 1949 yılında açılmış. İçerisinde ikilinin kullandığı eşyalar ve giydikleri kıyafetler sergileniyor. Küçük ve tek odalı müzeyi en fazla yarım saatte 2 KM (3.75 TL) karşılığında gezebilirsiniz.

 Baščaršija (Baş Çarşı)

15. yüzyılda Osmanlı Sancakbeyi İsa Bey tarafından kurulan Başçarşı, Saraybosna’nın tarihi ve kültürel anlamda merkezidir. İçerisinde cami, bezistan, hamam, çeşme vb. Osmanlı döneminden kalma pek çok yapının yanında; hediyelik eşya dükkanları, restoranlar, cafeler vb. bulunmaktadır.

Çok iyi korunduğu ve çeşitli restorasyonlardan geçmesine rağmen tarihi dokusunu yitirmediği için Saraybosna’ya gelen turistlerin bir numaralı uğrak noktasıdır.

Başçarşı içerisindeki önemli yapılar şu şekildedir

Gazi Hüsrev Bey Camii

Gazi Hüsrev Bey (1480-1541), l. Süleyman döneminde Bosna Hersek’te uzun süre görev yapan sancakbeyidir.

Kendisi tüm malvarlığını Bosna Hersek için harcamış ve burayı Osmanlı’nın en önemli eyaleti haline getirmiş.

Gazi Hüsrev Bey, 18 Haziran 1541 yılında çıkan isyan sonucunda hayatını kaybetmiş ve naaşı kendi yaptırdığı caminin avlusunaki türbeye defnedilmiş. Türbe içerisine Hz. Muhammed’in Sakal-ı Şerif’i ve Kabe örtüsünden bir parça konulmuş.

Gazi Hüsrev Bey Medresesi

1537 yılında Gazi Hüsrev Bey tarafından yaptırılan bu medresede yapıldığı tarihten günümüze kadar (477 yıl) eğitim-öğretime hiç ara verilmeden ulaşmış. Bu konuda dünyada nadir okullardan biri olduğu söyleniyor. Burada birçok önemli alim, imam, hatip, müftü vb. eğitim görmüş. Günümüzde lise düzeyinde (4 yıl) eğitim veriyor. Dersler Boşnakça ve ders programı diyanet işleri tarafından hazırlandıktan sonra, milli eğitim bakanlığının onayına sunuluyor. Ardından eğitim öğretim yılı başlıyor. Kubbeleri kurşuna benzediği için “kurşunlu medresesi” de denilmektedir.

Sebil – Umumi Çeşme

1753 yılında Bosnalı vezir Mehmet Paşa Kukavica’nın maddi desteği ile yaptırılmış. Ancak defalarca yanarak her seferinde restore edilmiş. Şu anki görünümünü 1891 yılında Çek mimar Josip Vancaş vermiş.

Bascarsija Camii

1528 yılında Havadza Durak tarafından yaptırılmış. Orjinali ağaçtan yapılan caminin kubbesi, 1697 yılında çıkan yangın sonucu restore edilmiş. Küçük bir avluya sahip caminin son hali ise 1866 yılında şekillenmiş.

Sahat Kula

Osmanlılar tarafından Saraybosna’ya yaptırılan 21 saat kulesinin en büyük olanıymış (30 metre). Kesin yapılış tarihi belli olmasada Evliya Çelebi seyahatnamesinde 17. yüzyıl başlarında yapıldığını yazmış. Üzerinde bulunan saat Londra’dan getirilmiş. Ayın durumuna göre saati ve namaz vakitlerini göstermekteymiş.

Gazi Husrefbegov Bezistan

İçerisinde daha çok tekstile yönelik küçük alışveriş dükkanlarının olduğu bir kapalıçarşı. Zamanınız olursa gezebilirsiniz.

Saraybosna’da bulunan Barçarşı’da önemli noktalar bu şekilde. Şimdi anlatmaya buranın yakınlarında bulunan önemli noktalardan devam edeyim…

The Old Orthadox Church

14. yüzyılda Osmanlı’ya ait belgelerde adı geçen kilisenin yapılış tarihi kesin olarak bilinmesede 5 ya da 6. yüzyıl olduğu tahmin edilmektedir. Saraybosna’da bulunan en eski kilise olup yüzyıllar boyunca pek çok kez yanarak tekrar onarılmış. İçerisinde kutsal emanetler ve ikonlar bulunan kilise içerisinde aynı zamanda küçük bir müze bulunuyor. Yan tarafında ise (avlu içerisinde) küçük bir şarap dükkanı var. Kilise içerisinde fotoğraf çekmek maalesef yasak.

Svrzo’s House

18. yüzyılda yapılmış ve günümüze kadar korunmuş bir Osmanlı evi. Müze olarak kullanılıyor ve giriş ücreti 2 KM (3.50 TL). İçerisinde o dönemin ruhunu yansıtan eşyalar sergilenmekte.

Sacred Heart Cathedral

İsa’nın Kalbi Katedrali, Bosna Hersek’in en büyük katedralidir. Buranın yapımı için dönemin en iyi mimarlarından Avusturya’lı Friedrich von Schmidt‘e teklif götürülür ancak kendisi o dönemde hasta olduğu için en iyi öğrencisi Josip Vancas‘a görev verir. Vancas kariyerine burayı yapmakla başlar. Neo-gothic tarzda 1889 yılında katedralin yapımını bitirir ve bundan sonra kendisine Saraybosna genelinde pek çok görev verilir. Günümüzde başkanlık sarayı, ana posta ofisi gibi pek çok yerin yapımını Vancas üstlenmiştir.

Bosna Savaşı süresince sık sık savaşın bitmesi yönünde barış dolu mesajlar veren Polonya asıllı Papa ll. Ioannes Paulus’un heykeli 2014 Nisan ayında katedralin önüne dikilmiş.

Bosna Savaşı sırasında Sırp ordusu tarafından atılan her havan topunun düştüğü yer kırmızı reçine ile doldurulmuş. Top ve parçacıkları doldurulduktan sonra güle benzediği için Saraybosna Gülü adı verilmiş. Böylelikle aradan yıllar geçmesine rağmen topların düştüğü konumlar hep hatırlanmış. Saraybosna genelinde bunun gibi pek çok yerde Saraybosna Gülü görmek mümkün..

National and University Library

1892 yılında mahkeme ve belediye sarayı olarak hizmet veren bina, 1945 yılından itibaren ulusal kütüphaneye dönüştürülmüş. Bosna savaşı sırasında 25 Ağustos 1992 tarihinde aşırı Sırp milliyetçileri tarafından kundaklanmasının ardından içerisinde bulunan 6 milyon eserden 2 milyonu yanarak kül olmuş. 3 gün süren yangında kül olan eserler arasında ülkenin ulusal arşivi, el yazması kitaplar, belgeler, dokümanlar vb. pek çok eser bulunmaktaymış.

Tam 18 yıl süren onarım çalışmalarının ardından 2014 yılında tekrar açılmış. Ancak Bosna Hersek’in hafızası yanmış bir kere…

Ulica Ferhadija

Saraybosna’nın en popüler caddelerinden biri olan Ferhadija Caddesi, adını 16. yüzyılda Sancakbeyi Ferhat Bey’den almaktadır. Cadde üzerinde popüler markaların mağazaları bulunmakta olup araç trafiğine kapalıdır.

Eternal Flame

Benzerini pek çok ülkede gördüğüm sönmeyen ateş anıtı; yukarıda belirttiğim Ferhadija caddesinin sonunda yer alıyor. 2. Dünya Savaşı sırasında 4 yıl Nazi yönetiminde kalarak öldürülen asker ve sivil halkı onurlandırmak için yapılmış. 1946 yılından beri hiç sönmemiş.

Children’s Memorial

Bosna savaşı sırasında öldürülen 10.000 sivilden yaklaşık 1500’ünün çocuk olduğu tahmin edilmektedir. 2009 yılında buraya dikilen anıt savaş sırasında ölen masum çocukların unutulmaması için yapılmış.

Silindir şeklindeki anıtta ise öldürülen 1500 çocuk içerisinden kimliği tespit edilebilen 521 çocuğun adı, soyadı, doğum ve öldüğü tarih yazmaktadır.

Ali Pasha Mosque

Osmanlı sadrazamlarından Hadım Ali Paşa’nın 1560 yılında ölmesinin ardından onun onuruna yaptırılan cami ve çeşme günümüze kadar ulaşmayı başarmış. Özellikle Bosna savaşı sırasında kubbesi yıkılan cami onarımdan sonra tekrar eski görüntüsüne kavuşmuş.

Tunnel of Hope (Umut Tüneli)

Bosna savaşı sırasında dört bir tarafı kuşatılmış olan Saraybosna’da gıda ve ilaç sıkıntısı başlar. Savaş esnasında Birleşmiş Milletlerin denetimi altında bulunan Saraybosna Butmir Havalimanı’na gelen insani yardımları şehirde yaşayan insanlara ulaştırabilmek için havalimanı ile Dobrinja bölgesine 800 metrelik bir tünel kazılır. Çünkü Sırplar şehre gelen bu yardımların halka ulaşmasını istemezler ve bunları engellerler. Yani yardım taşıyan sivilleri vurarak öldürürler. Bu nedenle başka çaresi olmayan Saraybosnalılar zor şartlarda bir tünel kazarlar ve adına “Umut Tüneli” derler.

Ancak bu tünel kazma işlemi olmayan imkanlar ile başlar başlar. İşçiler ve askerler 8’er saat vardiyayla 24 saat çalışırlar. Gerektiği yerde elleriyle, gerektiği yerde ise tabak-çanaklarla kazmaya devam ederler. Yer altı suları kovalarla çekilir ve çıkan kum ise geceleri boş arazilere dökülür. Tünelde havalandırma sisteminin olmayışı ise en büyük sorundur.

Gizlice yürütülen kazı çalışmaları tünelin iki ucundan eşzamanlı olarak başlar ve 30 Temmuz 1993 günü saat 21:00’da tamamlanır. Genişliği 1 metre, yüksekliği en fazla 1.6 metre, en düşük yeri ise 0.8 metredir. Zamanla içerisine vagonların geçişini sağlayacak raylı sistem döşenir ve tünelin aydınlatması iyileştirilir.

Tünelden şehre savaş malzemeleri, gıda, ilaçlar, yiyecek/içecek, sigara, gazete, benzin, el yapımı bombalar, petrol vb. ulaştırılır. Günde yüzlerce kişi ise tüneli kullanarak şehirden ayrılır (toplam 400 bin kişi olduğu tahmin edilmektedir). Bu nedenle kazılan bu tünel yüzbinlerce insanın hayatını kurtarmıştır.

Tünel Müzesi, Kolar ailesine ait bir evde ve Butmir Havalimanı’nın arka tarafında yer alıyor. Oraya toplu taşıma yok, bulması da çok zor. Ben epey yürüdüm, taksi tavsiye ederim. Giriş fiyatı tam 10 KM (14 TL), öğrenci 5 KM (8 TL) şeklinde. Ancak tünelin sadece 20 metrelik kısmı ziyaretçilere açık. Yani 800 metre yürüyeceğinizi düşünmeyin (ben öyle zannediyordum). Ama emin olun daracık tünelden o 20 metreyi yürümek bile zor oluyor. Müze içerisinde tünelin tarihini anlatan 18 dakikalık filmi de izleyebilirsiniz. Böylelikle yaşanan o acı günleri daha iyi anlarsınız.

The Historical Museum of Bosnia and Herzegovina

Şehir merkezinin biraz dışında kalan Tarih Müzesi, Bosna Hersek’in tarihi anlatılıyor. Özellikle 1. Dünya savaşı ve tabiki Bosna Savaşı ağırlıklı. Müzeye giriş fiyatını tam 5 KM (7 TL), öğrenci 2 KM (3 TL) şeklinde. Zamanı olanların gitmelerini tavsiye ederim.

Gezilecek Diğer Yerler

---

Bosna Hersek’in başkenti Saraybosna’da 2 tam günde gezdiğim yerler bu şekilde. Ayrıca benim Balkanlarda gezdiğim en güzel şehirlerden birisi oldu. Bir gün ziyaret etmeniz dileğiyle…